Büyük Hun İmparatorluğu

[Detone]

Büyük Hun İmparatorluğu

Türklerin ilk kurdukları imparatorluk Büyük Hun İmparatorluğu'dur.
Türklerin daha eskiden de devletler kurduklarını biliyoruz, ama Hun
Devleti çok geniş bir saha üzerinde başka milletleri de idaresi altına
alan büyük bir devlet olduğu için, ona imparatorluk adını veriyoruz.

Büyük Hun İmparatorluğu Teoman tarafından M.Ö. 220 yılında
kuruldu. Hunlar bugünkü Moğolistan bölgesinde, yâni Çin'in
kuzey-batısında yaşıyorlardı. Bu bölgede hâkimiyet kurdukları ve
genişlemeye başladıkları için Çinliler onları büyük bir tehlike
sayıyorlardı. Gerçekten Hunlar, askerlikteki üstünlükleri sayesinde Çin
ordularını devamlı bozguna uğratıyorlardı. Bu yüzden Çin Devleti, Hun
saldırılarını önleyebilmek için Hun-Çin sınırı boyunca büyük bir duvar
örmeye başladı. Çin Seddi veya Büyük Çin Duvarı denen savunma hattı
işte böyle ortaya çıkmıştır (M.Ö. 214). Sonraları Ming Hanedanı
zamanında yenilenen bu büyük duvarın bâzı kısımları çok sağlam bir
şekilde günümüze kadar ayakta kalmıştır.

İlk Büyük Hun İmparatorluğu hükümdarı Teoman'dır (M.Ö- 220). O
zamanlarda Türk hükümdarlarına "Yabgu" deniyordu. Teoman birbirinden
ayrı yaşayan Türk boylarını birleştirerek ilk Türk birliğini
gerçekleştirmişti. Bu çağda Türklerin askerî üstünlüklerinde
süvarilerin pek önemli bir yeri vardı. Çinliler atla çekilen savaş
arabaları kullanıyorlardı, ama süvârî orduları yoktu. Türk atlıları çok
süratli hareket kabiliyetine sahip oldukları için Çin birliklerini
istedikleri yerde çeviriyorlar, düşman olunca da çabucak
çekiliyorlardı. Onlara ummadıkları anda birdenbire hücum ediyorlardı.
Çinliler bu yüzden ordularını Hunlar gibi donatmak zorunda kaldılar;
askerlerini Hunlar gibi giydirdiler. Ama ne Çin Duvarı, ne Çin
orduları, Hunların Çin içlerine kadar girmelerini engelleyebildi.

Teoman'dan sonra Hun tahtına oğlu Oğuz Han (Mete) geçti. Oğuz Han
(Mete) zamanında Büyük Hun İmparatorluğu'nun toprakları Japon
Denizi'nden Hazar Denizi'ne kadar uzanıyordu. Bu topraklarda çeşitli
Türk kavimlerinin yanı sıra öbür Altaylı kavimler de yaşıyorlardı. Oğuz
Han (Mete) devri, Hun İmparatorluğu'nun en parlak devridir (M.Ö.
209-174).

Hunlar zamanında Çinliler, medeniyet bakımından çok ileri bir
durumdaydılar. Hem nüfusları ve orduları çok kalabalık, hem
medeniyetleri parlak olduğu hâlde Hunlarla başa çıkamadılar. Bu da
gösteriyor ki, Hun başarısının sebebi yalnızca askerî güç değildi.
Gerçekten Hunlar teşkilâtçılık ve idare bakımından çok gelişmişlerdi. O
sırada Çin'in ayrı ayrı prenslikler hâlinde bulunmasından da
faydalanarak, Kuzey Çin'de sık sık iktidarı ele alıyorlardı. Fakat
Çinlilerin şehir hayâtına kapılan sınır boyu Türkleri yavaş yavaş
Çinlileşiyor. Çinli prenseslerle evlenen Hun hükümdarlarının
saraylarında Çin âdet ve gelenekleri yerleşiyordu.

Oğuz Han (Mete)'dan sonra gelen Yabgular zamanında Çinlilerle
ilişkiler arttı. Özellikle evlenme yoluyla Türk ve Çin hükümdar
âileleri arasında yakınlıklar doğdu. Bu yakınlıklar ise Hunların iç
işleri bakımından birçok karışıklıklara yol açtı. Yine de Hun
İmparatorluğu Milâttan Önce Birinci Yüzyıl'a kadar üstünlüğünü devam
ettirdi. Bu yüzyılda ise Türk beyleri arasında taht kavgaları
artabildiğine arttı. Çinliler de bu kavgalardan faydalanarak, Türkleri
zayıflatmayı bildiler. Ancak Çinlilerin Hohan-Şu dedikleri Yabgu'nun 27
yıllık imparatorluğu zamanında ve Çiçi Yabgu devrinde devlet eski
gücünü biraz olsun toparlayabildi.

Milâttan sonraki ilk yüzyılda Büyük Hun İmparatorluğu Doğu ve Batı
Hunları olmak üzere iki ayrı devlete bölündüler. Bunlara Güney ve Kuzey
Hunları da denir. Milattan sonra üçüncü yüzyılın başlarında (220) başka
bir Türk kavmi olan Siyenpiler Hunlar ile iktidar mücadelesine
giriştiler. Sonunda Moğolların ve bazı Türk boylarının da yardımıyla
Hunların hâkimiyetine son verdiler. Büyük Hun İmparatorluğu târihte
bilinen eski imparatorlukların en büyüğü idi. Hun hükümdarlarından Oğuz
Han (Mete), Hohanşu ve Çiçi Yabgular, dahî denecek kadar büyük birer
kumandan ve devlet adamı idiler. Bu büyük şahsiyetler hakkında Çin
târihlerinde verilen bilgiler, en büyük düşmanlarının bile onlara
hayran kaldıklarını gösterir.