Hadiseleri, varlıkları yüzeysel olarak değerlendirmek onları yanlış algılamaya sebep olabilir mi? Kâinattaki görülen mükemmel faaliyet nasıl değerlendirmelidir?

[abdullah]

Çevremizde gerçekleşen olayları yüzeysel olarak değerlendirmek onları
çok defa yanlış algılamaya ve yanlış yorumlamaya sebep olabilir. Çölde,
uzaktan bakıldığında serap su zannedilir. Gök yüzüne bakıldığında
güneşin hareket ettiği dünyanın durduğu gözlemlenir; hâlbuki gerçekte,
hareket eden dünya sabit duran ise güneştir. Yine aynı şekilde, uzaktan
bakıldığında bir yıldız, mum ateşi gibi göründü gibi nice gerçekler
vardır ki uzaktan bakıldığında layıkıyla anlaşılamaz.

İlâhî
gerçeklere karşı kayıtsız kalmak, gereken ciddiyeti göstermemek de bu
gerçeklerin gizlenmesine sebep olur. Gaflet olarak tanımladığımız durum
karşısında insan, bu âlemi baştan başa saran ince nizamı, mükemmel
intizamı, harika ahengi, göz kamaştıran güzelliği göremez. Mesela, bu
kainatın bir fabrika gibi kolay ve ahenkli idare edilmesine, sistemli
bir şekilde çalıştırılmasına
bakamaz. Bütün canlıların hava
sayesinde hayatlarını devam ettirmesini, gece-gündüz ve mevsimlerin bir
biri ardı sıra hikmetle dizilmesini, yağmurun bulutlardan kovayla değil
de tane tane yağmasını, zararlı Güneş ışıklarının atmosferde
süzülmesini gözlemleyemez.

Bütün çekirdek ve tohumlardan çeşit
çeşit ağaçların sanatlı bir şekilde yaratılmasını, sperm ve
yumurtalardan bir çok canlının hikmetle
yaratılmasını dikkatle
düşünemez. Her baharda yeniden yaratılan binlerce yaprak ve çiçeğin
şekil bakımından bir birine benzemekle beraber çok ince nüanslarla bir
birinden ayrılmasını fark edemez.

Hayvanların yaratılış
bakımından bir birinden farklarını, çeşitli his ve organlarını, düzenli
bir şekilde beslenmesini, doğup, büyüme
ve ölmesini kavrayamaz.

Sonuç
olarak, bu alemde yansımaları görülen sonsuz bir kudretin güç ve kuvvet
sahibinden, sonsuz bir ilmin, ilim sahibinden, mükemmel işleyişin bir
düzenleyiciden, her şeyi kapsayan bir tasarrufun tasarruf ediciden,
bütün varlıkların faydalı yönlerinin bir hikmet sahibinden geldiğini
anlayamaz.

Allah’ın isimlerinin yansıma alanı olan bu kainata
yüzeysel bir bakış açısıyla bakan kimse onlardaki ilahî hikmetleri
sezemez, kavrayamaz,
anlayamaz. Allah’ın varlık ve birliğinden,
büyüklük ve kuvvetinden gaflet eder. Kâinattaki varlık ve olayların
gerçek sebeplerini niçin yaratıldıklarını keşfedemez.