tokat ilgili bilgiler

[abdullah]

LİMİZİN COĞRAFİ YAPISI




Tokat, Karadeniz Bölgesinde Orta Karadeniz bölümünün
iç kısımlarında yer alır. Kuzeyinde Samsun,
kuzeydoğusunda Ordu, güneyinde Sivas, güneybatısında
Yozgat, batısında: Amasya ili ile çevrilidir. İlin
yüzölçümü: 9958 Km2 dır. Bu alanı ile Türkiye
topraklarının % 1.3'ünü kaplar. Denizden yükseltisi 623
Metredir. Coğrafi Koordinatları: 39o 51' – 40o 55' kuzey
enlemleri ile 35o 27'- 37o 39' Doğu boylamları
arasındadır.






Tokat’ın merkez ilçesi güneyde yüksek kesim, orta kesim
ve kuzeyde aşağı kesim olmak üzere üç bölüm halinde
kümelenmiştir. Tokat, 1923 yılında il olmuş, Erbaa,
Niksar, Reşadiye, Zile ilçeleri bağlanmış, 1943 yılında
Taşova, 1944’te Artova ve Turhal, 1954 yılında Almus,
1987 yılında Pazar ve Yeşilyurt, 1990 yılında Sulusaray
ve Başçiftlik ilçeleri kurulmuştur.Tokat’a bağlı Taşova
ilçesi, 1953 yılında Amasya’ya bağlanmıştır.Merkez ilçe
dahil 12 ilçenin yanında 65 belde ve 609 köy mevcuttur.
Merkeze bağlı 41 mahalle, 103 köy ve 9 belde
bulunmaktadır.



1927 yılında 262.622 olan nüfus, 2000 yılında yapılan
nüfus sayımına göre 828.027 olup, bu nüfusun 113.100’ü
merkez ilçede yaşamaktadır. Km2'ye düşen insan sayısı
83'tür. Yıllık nüfus artış hızı %14.73'tür.



Dağlar, genellikle ırmakların açıldıkları yerlerde ova
ve yaylalar, yaklaştıkları yerlerde ise Karedenize
parelel uzanan sıradağlar şeklinde devam ederler. Doğuya
doğru gidildikçe dağlar birbirlerine çok yaklaşırlar ve
yükseklikleri de artar. Bu nedenle önemli geçitler daha
çok plato düzlüklerinin bulundukları yerlerdedir.



Tokat İli Akdağ ve Çamlıbel dağlarının oluşturduğu
vadiler arasında yüksekliği 188 metre ile 2870 metre
arasında değişen bir konumdadır. Kelkit-Tozanlı-Çekerek
sularının havzaları; bu havzalar arasındaki
yükseklikler, akarsuların oluşturduğu alüvyonlu
düzlükler ve kuzeyden güneye doğru gittikçe yüksekliği
artan sıra dağlar ilin önemli yer şekillerini oluşturur.
Kelkit vadisinde ortalama yükseklik 300-350 metre,
Tozanlı havzasında 500-550 metre ve Çekerek havzasında
900 metredir. Bu nedenle önemli geçitler daha çok plato
düzlüklerinin bulundukları yerlerdedir.



Dağlık alanlar İl topraklarının % 45 ni kaplar ve üç
önemli sıra halinde uzanırlar. Kuzeyden güneye doğru
birinci sırayı Canik dağları oluşturur. Bu dağlar fazla
yüksek değildir. Bu sıradaki önemli doruklar;
batıdan-doğuya doğru Killik tepesi (1526 m.), Gölağa
tepesi (1502 m) Keltepe (1794 m), Somun tepesi ve Erdem
baba tepesi (2181 m.) dir.İkinci sırayı oluşturan
yükseltiler; Kelkit-Tozanlı havzalarını ayıran su bölümü
çizgisini oluşturan dağlardır. Buradaki önemli doruklar;
Mercimek tepesi (1203 m.), Poyrazlık tepesi (1535 m),
Dikmen tepesi (1620 m.) , Topçam tepesi (1203 m.),
İmamgazi tepesi (1779 m.) ve Dönekse dağı (1820 m.) dir.
Üçüncü sıra Tozanlı vadisinin güneyinde uzanır. İlin en
yüksek dağları bu yörededir. Buradaki önemli doruklar;
Akdağ (1900 m.) Deveci dağı (1892 m.) Çamlıbel (1930 m.)
Toraç dağı (2112 m.), Asmalıdağ (2116 m.) ve Dumanlı
dağı (2374 m.) dir. İlimizin en yüksek doruğu Almus
barajının güneyindeki Şehnekayası (2385 m.)
dağıdır.Rakımı 188 m. den 2870 m. ye kadar değişen
yükseklikler arasında yer alan dağlar; Mamu(1779
m.),Yaylacık(1620 m.),Deveci(1892 m.),Bugalı(1945m)
Dumanlı (2200 m.),Çamlıbel (2020 m.)ve Akdağ (1900
m.)dır.



Ovalar, il topraklarının yaklaşık %15.4 nü kaplar ve
tarıma elverişlidir; Kazova, Tokat ile Turhal arasında,
yer alan ve Yeşilırmağın suladığı 20.000 hektardan;
Omala(Gözova), Gümenek regülatörü ile Omala köyü
arasında kalan, 3200 hektar genişliğindeki sulak
alandan;Turhal ovası, Yeşilırmağın geniş kıvrımlar
yaparak Amasya istikametinde daraldığı, Dazya deresi
önlerine kadar devam eden 4500 hektardan; Niksar, Kelkit
ırmağının Fatlı kesiminde, Mansap istikametinde, talazan
köprü boğazına kadar devam eden, 8000 hektardan; Erbaa,
Kelkit ırmağının Tepekışla önünden başlayıp, Kale
boğazına kadar devam eden 6500 hektardan; Artova,
Günçalı köyü boğazından başlıyarak, Çekerek suyunun
Çamlıbel bucağını takiben, Sulusaray önlerine kadar
devam eden 15.000 hektardan; Zile Ovası ise 2000
hektarlık Maşat ovası, 2000 hektarlık Iğdır ovası ve
Yeşilırmak'ın kolu Hotan deresinin iki yanında yer alan,
6000 hektarlık ovalarla birlikte toplam 10.000 hektardan
oluşmaktadır.Bu ovalarda tahıl, şekerpancarı, tütün
başta olmak üzere her çeşit meyve, sebze ve ayçiçeği
yetiştirilmektedir. Akarsular, sulama kanalları ve
göletlerle tamamı sulanan ovalar çok önemli üretim
alanlarıdır. Bazı ovalardan (örneğin: Kazova) yılda iki
kez ürün alınabilmektedir.



Tokat ilinde doğu-batı doğrultusunda üç önemli vadi
uzanmaktadır. Birbirlerinden sıra dağlar ile ayrılan bu
vadiler kuzeyden güneye doğru Kelkit Vadisi, Tozanlı
Vadisi, Çekerek Vadisi'dir. Diğer bir vadi, ortasından
Behzat deresinin geçtiği ve şehir merkezinin yer aldığı
vadidir. Vadilerin yapısı yer yer boğaz vadiler şeklinde
uzanır. Bazı yörelerde vadi tabanları geniş alanlar
kaplayarak ova özelliği taşıyan geniş tabanlı vadiler
şeklindedir.



Başlıca yaylaları, Tokat'ta, Topçam, Batmantaş, Muhat ve
Dumanlı yaylaları, Reşadiye'de Seleman, Bozçalı ve
Kızılcaören yaylaları ile Niksar'da Çamiçi
yaylasıdır.İlin batısındaki dağlar arası akarsu vadileri
ile parçalanmış plato düzlükleri görünümündedir.



Başlıca gölleri Zinav,Güllüköy ve Kazgölüdür. Zinav
Gölü, Reşadiye ilçesinin Yolüstü (Meğedüm) köyüne 3 km.
mesafede tatlı sulu bir göldür. Gölü besleyen bir dere
vardır. Yüzeyi takribi 1,5. km2.dir. Mansap'tan boşalan
ayakla Kelkit ırmağına ulaşır. Batak yerleri yoktur.
Ortalama derinlik 10-15 m. arasında değişmektedir.
Etrafı korunmaya alınmış ormandır. Kızılkanat denilen
çok lezzetli balıkları vardır.Güllüköy Gölü, Reşadiye
ilçesinin aynı isimle anılan köyündedir. Büyük bir göl
olup, yüzeyi 16.5 km2.dir. Yan derelerden gelen sızıntı
sular ve kış suları ile beslenir. Ortalama derinlik 7 m.
dir. Suyu tatlıdır. Kazgölü, Pazar-Zile karayolu
üzerinde, Uzümören kasabası yöresindedir. 7000 dönümlük
bir alanı kaplar. Gölün geniş bir bolümü sazlarla
kaplıdır. Bu sazlıklarda yabankazı, yaban ördeği ve bir
çok türde yaban kuşları barınmaktadır. Göl sularında
lezzetli sazan balığı yaşamaktadır. Gölün Milli park
haline dönüştürme çalışmaları sürdürülmektedir.Bunun
dışında Almus Barajı Belpınar, Bozpınar, Bedirkale,
Akbelen, Akınköy , Sulugöl, Koçaş, Aşagığüçlü, Ortaören,
Boldacı, Üçyol, Kızık, Güzelbeyli, Büğet göl ve
barajları bulunmaktadır. En büyük ypay göl olan Almus
Baraj Gölü, Almus ilçesinin 3,5 Km. kuzey doğusunda
Tozanlı çayının hafif bir dirsek çevirerek Omala (Gözova)
ovası boğazına girdiği yerde zonlu toprak dolgu tipinde
yapılmıştır. Şedde yüksekliği 95 metre. Tepe uzunluğu
350 metre, tepe genişliği 12 metre, gövde dolgusu
3.500.000 m3 tür. Baraj gölü 950.000.000. m3 hacimlidir.
Göl yüzeyi 31.3 Km2 dir. Göl uzunluğu 22 Km. gölün en
derin yeri 74 metredir. Kapaksız, yan kanalı dolu savak
1550 m3zsn su geçirebilir kapasitededir.Göl suyu
hidroelektirik tesislere 519 met­re uzunluğunda kuvvet
tüneli ile girer ve üç adet dikey eksenli Francis
türbünleri ile ayrıca sulama çıkışından ırmağın yatağına
karışır. Hidro­elektirik santralinde herbiri 13.000 KVA
lık 3 jenaratör vardır.Baraj Arı İnşaat T.A.O.tarafından
yapılmıştır. Yapım çalışmaları 23.07.1959 da başla­mış
ve baraj 5 EKİM 1966 tarihinde işletmeye açılmıştır.
Baraj hidroelektrik enerjisi üretmek, tarım alanlarına
sulama suyu sağlamak, sel taşkınlıklarını önlemek amacı
ile yapılmıştır. Gölde yayın, sazan ve alabalık türü
tatlı su balıkla­rı vardır.Barajın etrafı ormanlarla
kaplıdır ve göl kıyılarında bir çok koylar
bulunmaktadır. Bu özelliği ile Tokat ve çevresinin
önemli piknik ve dinlenme yeridir. Tokat'a uzaklığı 36
Km. dir.




Yeşilırmak,



Karadeniz Bölgesine
can veren en önemli akarsudur. Tokat ili topraklarını
Yeşilırmak ve kolları sulamaktadır.Tozanlı Kolu, Köse
dağının 2801 m. rakımlı batı versanlarından çıkar.
Karacan ve Tekeli dağları arasındaki vadilerden
geçerken, birçok yan dereleri alarak 365 km. de Almus
Baraj gölüne gelir. Daha sonra Dönek ve Mamu dağları
arasındaki 12 km. lik boğazdan geçerek Omala ovasına
girer. Buradan Kazova'ya açılır. Gümenek regülatöründen
Turhal'a kadar birçok yan dereleri alır. (Behzat deresi
gibi.) Kazova'dan sonra Turhal ovasına girer. Burada
Gülüt ve Hotan yan derelerini alır. Turhal ovasından
sonra takriben 30 km. lik bir boğaza girer. Amasya
ilinde Gendingen ovasında Çekerek kolu ile birleşir.
Uzunluğu 468 km. dir.Kelkit Kolu, Erzincan'ın Kuzeyinde
Sipikör, pülür, Otlukbeli, Sarhan ve Balaban dağlarından
doğan ufak derelerin, Kelkit kasabası civarında
birleşmesi ile meydana gelir. Yusuf Bey köprüsü ile
Tokat'a girer. Fatlı köprüsüne kadar dar bir vadide
kuzeybatı doğrultusunda akarak, Niksar ovasına girer.
Kuzeybatı doğrultusunda akmaya devam edip, Erbaa ovasını
katederek bu ovanın kuzeyindeki kale boğazında, Kale
köyü güneyinde Yeşilırmakla birleşir. Boğazdan Samsun
İline geçer Uzunluğu 373 km. dir.Çekerek Kolu, Çamlıbel
dağlarından doğan Kızık, Dinar, Çalı ve Kavak
tepelerinden doğan Finize derelerinin Çamlıbel bucağı
dolaylarında birleşmesi ile meydana gelir. Artova'da
güneybatı doğrultusunda akar. Musaköy civarında güneyden
gelen Karadere kolunu alır. Sulusaray'dan itibaren, dik
yamaçlı dar bir boğaza girip, buralarda Gergümez,
Gündelen, ve Akdağmadeni dereleri ile birleşir. Yangı
köyünden kuzeye dönüp, Çellokışla önünde İsa deresi ile
birleşip, Kaleboğazı baraj yeri ve daha sonrada
Kazankaya baraj yerine gelir. Buradan sonra vadisi
genişler ve Geldigen ovasına açılır. Bekdemir köprüsü
civarında Çorum'dan gelen Çat deresi ile birleşir.
Amasya Kayabaşı mevkiinde, Yeşiilırmak ile birleşip
Karadeniz'e ulaşır. Uzunluğu 276 km.dir.



Yeşilırmak dışında mevsimlik bir akarsu olan (özellikle
ilkbalar mevsiminde karların erimesi ile bol su taşıyan)
Keten deresi de Topçam dağlarının kuzeyinde doğu-batı
doğrultusunda akan önemli bir akarsudur.