Antalya Sözlü Tarih

[CRUEL]

Antalya Tarihinde Bir Gezinti

Yapılan
arkeolojik kazılar sonunda elde edilen bulgulardan Antalya ve
bölgesinde, günümüzden 50 bin yıl önce insanların yaşadığı
kanıtlanmıştır. Bu kanıtlar Antalya’nın 27 km. kuzeybatısında, Yağcıköy
sınırları içindeki Karain Mağarasında bulunmuştur. Karain Mağrasında
Paleolitik, Mezolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Bronz Çağlarına ait
kalıntılar elde edilmiştir.

Anadolu’ya
Kafkasya’dan İran ve Mezopotamya yolu ile geldiği sanılan Hitit’ler
İ.Ö. 2500-1200 yılları arasında Anadolu’da egemenliklerini
sürdürmüşlerdir. İ.Ö. 2000-1400 yıllarındaki durumu gösteren tarih
haritalarında Antalya Bölgesi büyük Hitit krallığı içinde kalmaktadır.
İ.Ö. XIII. ve XII. yüzyıllarda Trakya’dan gelen kabileler Hitit
uygarlığına son vermişlerdir. Antalya Bölgesinde Pamfilya, Likya ve
Kilikya gibi kent devletleri ortaya çıkmıştır.

Bugünkü Antalya
ili, Pamfilya’nın tamamını, Pisidya’nın güneyini, İsaurya ve
Kilikya’nın batısını ve Likya’nın doğusunu içine almaktadır.

O
devirde bölge halkı, kökenleri tam olarak bilinmeyen çeşitli Anadolu
kavimleri ve Frig’ler denen Trakya kavimleri gibi farklı kavimlerden
oluşmaktaydı. Yunanca kökenli olan Pamphylia sözcüğü, "çok" anlamı
taşıyan "pan" ve "soy" anlamına gelen "phyle" sözcüklerinin
birleşmesinden oluşmaktadır. İ.Ö. XII. ve VIII. yüzyıllarda
Yunanistan’dan Anadolu’ya 2 dalga göç olmuş ve bu göçler sonucu çok
sayıda kent ve uygarlık merkezi oluşmuştur. Günümüzde bunlardan 100’e
yakını Antalya sınırları içerisinde bulunmaktadır.

İ.Ö. VII.
yüzyıldan 546 yılına kadar bölgede süren Lidya egemenliği yerini İ.Ö.
546 yılında Pers egemenliğine bırakmıştır. Makedonya Komutanı Büyük
İskender, bölgedeki Pers egemenliğine İ.Ö. 336 yılında son verir.
Bölgedeki bütün kentleri (Termessos gibi bazı istisnalar dışında) alır.
İskender İ.Ö. 323 yılında ölünce, generalleri arasında uzun yıllar
süren savaşlar başlar. Bu savaşlar İ.Ö. 188 yılına kadar sürer. Bu
tarihte Selökid Kralı III.Antiokhos, Bergama Kralına yenilmiş ve Apamea
barışı yapılmıştır. Bergama kralı II.Attalos (İ.Ö.159-138) mevcut kenti
onartmış ve Antalya kentinin bilinen tarihi başlamıştır. O tarihten
itibaren kent Attalaia adıyla bilinmekte, daha sonra Adalia ve Adalya
gibi isimler alarak günümüze Antalya olarak ulaşmaktadır.

İ.Ö.
133 yılında Bergama Krallığı, Roma İmparatorluğu’na katılır. Bundan
sonra bölgede korsanların ve korsanlara ait küçük kentlerin önemli rol
oynadığı bir devir başlar. Bu küçük güçler, Pontus Kralı Midridat’ın
komutasında İ.Ö. 88 yılında birleşerek Romalı’ ları Anadolu’dan
çıkarırlar. Fakat bu durum uzun sürmemiş, İ.Ö. 65 yılında Pompeus
Anadolu’ya saldırarak korsan şehirleri egemenliği altına almıştır. Roma
Kralı Antonius, Coracesium (Alanya) ve çevresini Kleopatra’ya, Suriye,
Kilikya ve Fenike’yi ise Kleopatra’nın oğluna vermiştir. İ.Ö. 32
yılında bölge tekrar Roma’ya bağlanmıştır.

Cladius İ.S. 43
yılında Pamfilya ve Likya’yı birleştirerek bir krallık haline
getirmiştir. İ.S. II. ve III. yüzyıllarda Antalya, tarihinin en
görkemli gelişmesini yaşar. İ.S. II. yüzyıldan itibaren bölgede hıristiyanlığın
yayılmaya başladığı görülür. Bizans egemenliği sırasında, İ.S. V. ve
VI. yüzyıllara kadar Antalya’nın yeni bir gelişme devri geçirdiği
bilinmektedir. Bu yüzyıllarda kent, surların dışına kadar taşmıştır.

İ.S.
VII. yüzyıldan itibaren bölgede müslüman arapların etkili olmaya
başladığı görülür. Bölge, İslam egemenliğine 1085 yılında ve Anadolu
Selçukluları’ndan Süleyman Şah zamanında geçmiştir. Ondan önce İ.S. 860
yılında Amiral Karinoğlu Fazl Antalya’yı almışsa da kısa bir süre sonra
kent tekrar Bizans’a geçmiştir.

1103 yılında Bizans İmparatoru
Alexius Komnenos Antalya’yı ele geçirmişse de kent kısa süre sonra
tekrar Türk’lere geçmiştir. Bu tür el değiştirmeler 6 kez
tekrarlanmıştır. 1120-1206 yılları arasında Antalya Bizans’da kalmıştır.

1206
yılında Sultan I.Gıyaseddin Keyhüsrev Antalya’yı alır. Ölümü üzerine
kent tekrar hıristiyanların eline geçmiş, fakat oğlu Keykuvas kısa bir
süre sonra geri almayı başarmıştır. Selçuklu’lar İlhanlı baskısına daha
fazla dayanamayıp zayıflayınca Anadolu’da bağımsız beylikler devri
başlamıştır. Bu devrede Antalya 95 yıl süre ile bağımsız bir beylik
olarak kalmıştır. Hamidoğulları soyundan gelen Teke Beyleri 1308-1426
yılları arasında, bölgede Teke Beyliği egemenliğini sürdürmüşlerdir.

Antalya’nın
Osmanlı denetimine girişi ile ilgili kaynaklarda farklı görüşler ileri
sürülmektedir. Bazı kaynaklarda, Antalya’nın I.Murat zamanında ve 1391
yılında Osmanlı topraklarına katıldığı belirtilmektedir. Diğer bazı
kaynaklar ise bölgeyi Yıldırım Beyazid’in aldığını ve Antalya’yı oğlu
Sultan Murad’a hediye ettiğini ileri sürmektedir. Birinci Dünya
Savaşı’na kadar Osmanlı yönetiminde kalan Antalya, Teke Sancağı’na
bağlı önemli bir liman kenti olarak varlığını sürdürmüştür.

Birinci Dünya Savaşı
sonrasında, 29 Nisan 1919’da Antalya ve çevresi İtalyan’lar tarafından
işgal edildi. İşgal sırasında İtalyanlar’ la yerli halk arasında
çatışma olmaması için büyük gayret harcandı. Kurtuluş Savaşı sırasında
Antalya ve bölgesi gönüllü asker ve maddi yardımla batı cephesindeki
savaşlarda ulusal güçlere destek olmuştur. İtalyan’ ların özellikle
istihbarat konusunda Türk’ lere yardımcı oldukları bilinmektedir.
İtalyan işgali 1921 yılının ortalarında kalkmaya başlar. 5 Temmuz 1921
de ise Antalya İtalyan işgalinden tamamen kurtulur.