Tarih

[Detone]

Orta Asya’dan gelen
kavimlerin Anadolu’ya girişleri sırasında Ağrı, bir geçiş oluşturmuş,
dolayısıyla bir çok medeniyete sahne olmuştur. Ancak bu medeniyetler Ağrı’yı bir
giriş kapısı olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarlık
oluşturamamışlardır. Bölgede egemenlik kurdukları sanılan Hititler’in güçlerini
yitirmeleri üzerine, M.Ö.1340-M.Ö.1200 tarihleri arasında Hurriler bölgeye
yerleşmişlerdir. Hurriler krallık merkezi olan Urfa’dan uzak olan Ağrı’yı
ellerinde tutamamışlardır.



En köklü uygarlığı Urartular oluşturmuştur. Urartu’nun Van Gölü’nün kuzey ve
kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, Kral İspuini (M.Ö.825-M.Ö.810) döneminde
seferler başlamış, Kral Menua(M.Ö.810-M.Ö.786) döneminde bu akınlar daha da
ağırlık kazanmıştır. Kuzeye ve kuzeydoğuya giden yollar üzerinde inşa edilen
kaleler, buraya yapılan seferlerin önceden planlandığını göstermektedir.



Ağrı Dağı’nın yamaçlarında, Karakoyunlu ve Taşburun köylerinin arasında ele
geçen bir Urartu yazıtı Kral Menua’nın bu bölgedeki egemenliğinin kesin
kanıtıdır. M.Ö.712 yıllarında Kızılırmak boylarına kadar uzanan Kimmerler,
Ağrı’da geçici de olsa bir hakimiyet kurmuşlardır. Medler ( M.Ö.708-M.Ö.555 )
Asur Devleti’nin yıkılması ile birlikte bir yayılma ürecine girmiş, bunun sonucu
olarakta Ağrı ve çevresini topraklarına katmışlardır. Medler’in yıkılması ile
birlikte Persler; Büyük İskender’in Pers Kralı III.Darius’u ( M.Ö.331 ) yenerek
Anadolu’yu ele geçirdiği zamana kadar yaklaşık iki yüzyıl kadar bölgede
yaşamışlardır. Büyük İskender’in ölümü üzerine oluşan boşluktan faydalanan
Ermeniler bölgeyi ele geçirmişlerdir.
Doğu Anadolu’ya gelip yerleşen ilk Türk topluluğu M.Ö.680 yılında bölgeye gelen
Sakalardır. Murat Nehri ve Doğubeyazıt çevrelerine kısa sürede yerleşmişlerdir.
Daha sonraları Arsaklılar ve Artaksıyaslı Krallığı, Ağrı ve çevresine hakim
olmuştur. Bölge, Hz.Osman zamanında islam orduları tarafından fethedilmiştir.
872 yılına değin Abbasilerin kontrolü altında kalan Ağrı, daha sonra Bizans’ın
kontrolüne geçmiştir.



1071 Malazgirt Savaşı sonrası bölgeye Türk boyları gelmeye başlamıştır. Ağrı,
yüzyıla yakın bir süre Sökmenli Devleti’nin sınırları içine girmiştir. 1027-1225
yılları arasında Ani Atabekleri, 1239’da Cengizliler, 1256-1358 yılları arasında
İlhanlılar ve Celayirliler Ağrı’da
hüküm sürmüşlerdir. İlhanlılar bazen kurultaylarını Ağrı Dağı’nda yapmış,
Anadolu ve İran’ı buradan yönetmişlerdir. 1393’de Moğol hakanı Aksak Timur, Ağrı
bölgesini ele geçirmiştir.



1405-1468 tarihleri arasında Ağrı, Karakoyunlu toprakları içinde yer almış,
Karakoyunlular yıkılınca Ağrı Akkoyunlular’ın egemenliğine geçmiştir. Ağrı,
Yavuz Sultan Selim tarafından Çaldıran Savaşı sonrası Osmanlı topraklarına
katılmıştır.



Osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında
Karakilise olarak değiştirilmiştir. Kazım Karabekir Paşa zamanında Karakilise
ismi değiştirilerek Karaköse diye adlandırılmıştır. Nuh Tufanı ile ilgisinden
dolayı Tevrat’ta adı geçen Ararat Dağı ve ülkesinin, Ağrı ve çevresinin olduğu
sanılması dolayısıyla Ağrı’ya batılılar tarafından Ararat da denilmektedir. 1834
yılında bucak, 1869 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il merkezi olmuştur.
5165m. yüksekliğiyle Türkiye’nin en büyük dağı olan Ağrı Dağı’ndan dolayı da
AĞRI adını almıştır.