AYIRICILAR

[CRUEL]

Yüksek gerilimde kullanılan primer teçhizatın ana kalemlerinden olan
ayırıcılar sistemin gerilimden izole edilmesi için kullanılır.
Ayırıcıların akım kesme özellikleri yoktur. Akım altında açılmazlar ve
kapatılamazlar.

Ayırıcıların kesicilerin akım yolu üzerinde bulunur. Kesiciden önce ve
sonra yer alırlar. Kesicinin bakım ve onarımı gerektiği zaman kesici
açıldıktan sonra ayırıcılar açılır. Sistem tekrar enerjilenmek
istendiği zaman önce ayırıcılar kapatılır. Sonra kesici kapatılarak
sisteme enerji verilir.

Ayırıcı kesinlikle yük altında acılmamalıdır. Herhangi bir nedenle yük
altında ayırıcı açılırsa, meydana gelecek ark ayırıcıyı tahrip ettiği
için çevresine ve ayırıcıyı açana zarar verir. Manevralarda bu hususa
dikkat etmelidir. Bugün sistemimizde çeşitli tip ayırıcılar orta ve
yüksek gerilimde kullanılmaktadır.

Gördükleri Görevlere Göre Sınıflandırma

a)Hat ayırıcıları: E.İ.H. çıkışlarında kullanılır.

b)Bara ayırıcısı: Kesici ile bara arasında kullanılır.

c)Toprak ayırıcı: Gerilimden tecrit edilmiş devrelerin toprak
tertibatını sağlar. Ait olduğu kesici ve ayırıcının açılmasından sonra
kapanabilir. Mekaniki ve Elektriki kilitleme ile bu sağlanır.

Kullanıldıkları Yere Göre Sınıflandırma
a) Dahili ayırıcılar

b) Harici ayırıcılar

Kumanda Şekillerine Göre Sınıflandırma

a) Istanka ile kumanda edilen ayırıcılar

b) Mekaniki kumandalı ayırıcılar

c) Elektriki kumandalı ayırıcılar

d) Havalı kumandalı ayırıcılar

Ayırıcı Seçimi

Ayırıcı seçiminde şu hususların dikkate alınması gerekir.

1- İşletme gerilimi

2- Maksimum işletme gerilimi

3- İzalasyon gerilimi

4- Nominal akımı

5- Kısa devra akımı

Ayırıcılar ayrıca çalışma şekillerine göre sınıflandırılırlar.



Bıçaklı Ayırıcılar

Bıçaklı ayırıcıların hareketli üç kontağı aynı zamanda açılır ve
kapatılır. Bina içinde veya bina dışında kumanda düzeni emniyet
mesafesi dışında açma ve kapama yaptırılır.

Ayırıcıların madeni olan kısımları topraklanır. Bıçaklı
ayırıcılarda, hat ayırıcısı ile toprak bıçağı arasında kilitleme
tertibatı vardır.

Ayırıcılar aşağıdaki bölümlerden meydana gelir.

- Şase

- Mesnet izalatörleri

- Bıçak şeklinde hareketli kontaklar

- Sabit kontaklar

- Hareketli kontakları açıp kapatmaya yarayan mekanik düzen

- Kilit tertibatı

- Bıçaklı ayırıcılar yapı itabariyle üçe ayrılır.



Dahili Bıçaklı Ayırıcılar
Dahili tip ayırıcılar bina
içerisinde kullanılacakları yerlere göre duvar veya saç hücreler
üzerine monte edilir. Ayrıca mekanik kumanda kolu hücre dışında
yapılır. Hücrelerde enerjili kısımlar tel fensle emniyet altına alınır.

Harici Bıçaklı Ayırıcılar

Harici ayırıcılar açık hava şartlarında çalışacağı göz önüne
alınarak imal edeilir. Kumanda mekanizması, ayakta duran bir insanın
rahatça açıp kapayacağı şekilde monte edilir.

Toprak Bıçağı
Toprak bıçağı bina içinde ve bina dışında
kullanılabilir. E.İ.H. nın girişi ve çıkışlarında kullanılır. Bakım
veya onarım için hattın enerjisi kesildiği zaman toprak bıçağı
kapatılır.

Hat emniyete alınmış olur. Ayırıcılar özel mesnetler, direk üzerinde veye bina içinde hat çıkışlarına monte edilir.



Sigortalı Ayırıcı

Sigortalı ayırıcılar bina içinde veya bina dışında 36kVta kadar
kullanılır. Sistemde meydana gelen arızaların diğer müşteriye
yansımaması ve teçhizatı koruma amacı ile branşman dağıtım hatları ile
çok küçük enerji çeken müşteri çıkışlarında kullanılır.

Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Döner izolatörlü ayırıcılar
yüksek ve çok yüksek gerilimli trafo merkezlerinde kullanılırlar.
Kullanma gerilimleri 60, 154, 220, 380, ve 800kVdur.

Bu ayırıcılar ekseriyetle harici tiptir. Ancak son yıllarda bina
içine tesis edilen yüksek gerilim trafo merkezlerinde kullanılmaktadır.

Hareketli kontakları taşıyan ve hareket ettiren izolatör mekaniki
bir tertibatla kendi ekseni etrafında ve ayırıcı cinsina göre belli
açılar dahilinde döndürülür.

Ayırıcıların mekaniki düzeni el ile çalıştırılmasının yanında
yakından veya uzaktan kumanda ile elektrik motoru, basınçlı hava ve
hidrolik olarak da çalıştırılabilir.

Ayırıcılar yük altında açılıp kapamamasına rağmen ayırıcıların
açılıp kapamalarda kontaklar arasında arklar meydana gelebilir. Bu
arkın önlenmesi için ark boynuzları ve korona halkaları kullanılır.

Döner izolatörülü ayırıcılar iki ana grupta toplanır.

1- Tek döner izolatörlü ayırıcılar

2- Çift döner izolatörlü ayırıcılar



Tek Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Ayırıcının bir izolatörü
kendi ekseni etrafında döndürülmesini sağlayacak şekilde yapılmıştır.
Döner izolatörlerin durumuna göre iki çeşittir.

a) Döner İzolatörlü Ortada Olan Ayırıcılar

b) Döner izolatörlü kenardan olan ayırıcılar

27.7.2- Döner İzolatörlü Ortadan Olan Ayırıcılar

Döner izolatörlü ortadan olan ayırıcılar daha ziyate 66, 154, 220kVluk trafo merkezlerinde kullanılırlar.

Bu tip ayırıcılarda ortada döner izolatör üzerinde sabit bir erkek
kontak bulunur. Döner izolatör kendi etrafında 90 derecelik açı ile
mekenik düzen vasıtası ile döndürülecek kenarda bulunan sabit izolatör
dişi kontaklarına kenetlenerek ayırıcı kapanmış olur.



Çift Döner İzolatörlü Ayırıcılar

Çift döner izolatörlü ayırıcılarda ayırıcının her iki izolatörü
90derece kendi ekseni etrafında mekaniki bir düzenle dönerek ayırıcının
kapanmasını açılmasını sağlar. Bu tip ayırıcılar kış mevsiminin çok
sert geçtiği yerlerde kontakları kaplayan buzun kolay kırılarak
açılmasını temin eder.

Ayırıcılarda elle mekaniki kumanda verildiği gibi yakından veya
uzaktan elektriki motor ilede açma ve kapama kumandaları verilebilir.
Elektriki ve mekaniki kilitleme tertibatı daha önce izah edildiği
gibidir.



Yatay Kapamalı Ayırıcı
Bu tip ayırıcıda döner izolatörün
üzerinden hareketli kontağı yekpare olup döner izolatör kendi ekseni
terafında 90derece dönmek sureti ile ayırıcıya açma ve kapama kumandası
verilir.

Ayırıcı toprak bıçaklı yapıldığı takdirde tıopraklama bıçağının ana kontak ile mekaniki kilitleme tertibatı vardır.

Bu tip ayırıcılar diğerlerine göre daha çok malzeme ve işçilik gerektirmektedir.

Bu tip ayırıcı tpprak bıçaklı yapıldığı takdirde topraklama
bıçağının ana kontakları ile mekaniki kilitleme tertibatının olması
gerekir.ayırıcı ana kontakları kapalı iken toprak bıçağı kapatılamaz.
Mekaniki kilitleme tertibatına ilaveten birde elektriki kilit tertibatı
bulunur. Kesici kapalı iken ayırıcının açılmamasını temin eder. Ancak
kesici açık iken ayırıcı açılabilir veya kapatılabilir.



Döner İzolatörü Kenarda Olan Ayırıcılar

Bu çeşit ayırıcılar 110kVdan 800kVa kadar yapılmaktadır. Ülkemizde
154kVluk trafo merkezlerinde yeni kullanılmaya başlanmıştır. 220ve
380kVluk trafo merkezlerindede kullanılmaktadır.



Mafsalsız Düşey Kapamalı Ayırıcı

Diner izolatörlü kenarda olan ayırıcının hareketli kontağı yekpare
olup, ayırıcı açıkken yere dik durumdadır. Ayırıcı yakından ve uzaktan
kumanda edilir.



Pantoğraf Ayırıcı
Pantoğraf ayırıcılar hareketli
kontağın ve bu kontağın çalışma düzenine göre muhtelif şekilleri
vardır. Pantoğraf ayırıcılarda ayırıcının açılıp kapanmasını sağlayan
döner izolatörler kenardadır. Hareket düzeni yakından elle mekaniki
olarak çalıştırıldığı gibi hareket düzeni motor ile yakından ve uzaktan
çalıştırılabilir.

Hareketli Kontağı Yatay Çalışan Pantoğraf Ayırıcı
Ayırıcını hareketli kontağı bir mesnet üzerinde ve hareketli mekanizma
mesnedi ve kumanda mekanizması ile karşısında sabit kontağı taşıyan
mesnet izolatöründen ibarettir. Ayırıcıya yakından elle kumanda
verildiği gibi yakından ve uzaktan da elektriki kumanda ile açma ve
kapama yapılabilir.



Hareketli Kontağı Düşey Çalışan Pantoğraf Ayırıcı

Bu tip ayırıcılarda sabit (dişi) kontak bara iletkenine bağlıdır.
Dolayısı ile sabit kontağı taşıyan mesnet izolatörü ve kaidesi yoktur.
Ayırıcı tek mesnet üzerine monte edilmiştir. Ayırıcı ile kumanda
mekanizması arasında dikey mekaniki düzen mevcuttur. Ayırıcıya yakından
elle kumanda verildiği gibi ayırıcıya yakından ve uzaktan elektriki
kumandada verilir.