Van Van Kilise ve Manastırları

[romaryu]

Akdamar (Kutsal Haç) Kilisesi (Gevaş)

Van
ili Gevaş ilçesinde, Akdamar Adası’nda bulunan bu kilise kıyıdan 4 km.
uzaktadır. Din adamı yetiştirmek amacıyla ıssız yerlerde kurulan
manastırlardan biri olan bu yapıyı Vaspurakan Kralı I.Gagik 915–921
yıllarında yaptırmıştır. Mimarı Manuel isimli bir Ermeni’dir.

Vaspuragan
Krallığı 1021 yılında ortadan kalktıktan sonra bu kilise 113’te
manastıra çevrilmiş, 1895 yılına kadar da yöredeki Ermeni Patrikliğinin
merkezi olmuştur. Manastır 1462 yılında yenilenmiş, 1703 depreminde
zarar görmüş, 1712–1720 tarihleri arasında yeniden onarılmıştır.
Manastırın kuzeydoğusuna şapel 1296 yılında, batısındaki jamatun ise
1763 yılında eklenmiştir.

Kilise doğu-batı doğrultusunda
dikdörtgen bir alan üzerindedir. Kırmızı renkte kesme tüf taşından
yapılmış olan küçük ölçüdeki kilise dört yonca yaprağı planında olup,
açık Yunan haçı şeklindedir. Naosun ortasında yüksek kasnaklı bir
piramidal bir kubbe bulunmaktadır. Haçın kolları çapraz ve aynalı tonoz
örtülüdür. Kilisenin doğu yönündeki apsis beş köşeli olup, iki yanında
diakonikon ve prothesis hücreleri bulunmaktadır. Kilisenin kavsaralı
girişleri batı ve kuzey yönündedir. Batı cephesindeki dışa çıkıntılı
olan girişin üzeri çan kulesi olarak düzenlenmiştir. Bu çan kulesi
XVIII. yüzyılda yenilenmiştir.

Kilisenin
dışı İncil ve Tevrat’tan alınma dini konuları yansıtan taş
kabartmalarla bezenmiştir. Bu kabartmalarda günlük yaşamdan, saray
yaşamından bölümler olduğu gibi av sahnelerine de yer verilmiştir.
İnsan ve hayvan figürlerinin tasvir edildiği bu sahnelerde Orta Asya
Türk sanatının, IX.-X. yüzyılın Abbasi etkileri de hissedilmektedir.

Kilisenin
içerisi bütünüyle dini konulu fresklerle bezenmiştir. Günümüzde oldukça
harap durumda olan bu bezemelerde İncil ve Tevrat’tan alınma sahnelere
ağırlık verilmiştir. Bunların arasında kucağında Hz. İsa’yı tutan Hz.
Meryem, Âdem ile Havva’nın Cennetten kovulması, Hıristiyan Azizleri,
kiliseye hizmeti geçen kişiler, Hz. Davut ile K Goliat'ın mücadelesi,
Samson ile Filistinli ikilisi, üç İbrani genci, Aslan inindeki Daniel
ile ilgili sahneler görülmektedir. Ayrıca kilisenin batı cephesinde
Kral Gagik’i kilisenin maketini sunma sahnesi, İncil yazarları tasvir
edilmiştir. Kilisenin doğu cephesinde de asma yaprakları içerisinde
Abbasi Halifesi Muktedir bağdaş kurarak oturmuş, bir elinde kadeh diğer
elinde de üzüm salkımı tutar vaziyette tasvir edilmiştir. Bunların
dışında asma yaprakları arasında zengin hayvan ve insan figürleri de
görülmektedir.


St.Georges Kilisesi (Merkez)

Van
ili Merkez ilçeye bağlı Yaylıyaka Köyü yakınlarında, kıyıdan 2 km.
uzaklıktaki Adır Adası’nın güneyinde bulunan bu manastır ve kilise XI.
Yüzyılda yapılmıştır. Manastır şapel, papaz okulu, keşiş hücreleri,
misafirhane ve kendisine özel bir limandan meydana geliyordu. Bu
yapılardan yalnızca 1766’da kiliseye eklenen jamatun günümüze
gelebilmiştir.

Kesme taştan yapılan bu yapı Akdamar
Kilisesi’ne göre daha sade bir görünümde olup, taş kaplamalar arasında
dolgu duvar tekniğine yer verilmiştir. Günümüze gelebilen jamatun’un
üzeri dokuz küçük kubbe ile örtülmüştür. Kare planlı olan bu yapıda taş
süslemeye yer verilmemiştir. İç mekândaki freskolar ise tamamen
dökülmüştür. İç mekândaki taşlar arasında daha önceki dönemlere ait
mezar taşları da görülmektedir.


Çarpanak (Ktuc Manastır) Kilisesi (Merkez)

Van
ili Merkez ilçesi Dibekdüzü Köyü’nde, Çarpanak Adası kara ile
bağlantılı iken göl sularının yükselmesi ile bağımsız bir ada konumuna
gelmiştir. Bu adada bulunan Ktuc, Dörtlü Koruyucu adına yapılan bu
manastır IX. Yüzyıla tarihlendirilmektedir. Manastır XV. yüzyıla kadar
dini hizmet vermiştir. Manastırdaki kilisenin kitabesinden
öğrenildiğine göre; usta Etienne Falak ve keşiş mimar Gregoire
tarafından 1462 yılında yeni baştan yapılmıştır. Bu kitabelerde
kilisenin St.Jean anısına yapıldığı da yazılıdır. Kilise 1712–1720
yıllarında mimar Koçbar tarafından yenilenmiştir.

XIX.
yüzyılda Rus işgali ve Ermeni olayları nedeniyle kilise Osmanlı karşıtı
hareketin merkezi olmuştur. Bundan sonra 1918 yılına kadar
kullanılmıştır.

Günümüze kilise ile ona bitişik olan şapel sağlam bir durumda gelebilmiştir. Onun dışındaki manastıra ait yapılar yıkılmıştır.

Kilise
kesme taştan yapılmış olup, dikdörtgen bir alanda açık Yunan haçı plan
düzenindedir. Naosun ortası iki ayak ve doğudan apsis duvarlarına
bağlantı sağlayan kemerlerin taşıdığı iki kubbe ile örtülmüştür.
Naostaki kubbe dıştan yüksek kasnaklı, konik bir külah ile örtülüdür.
Diğer kubbe girişte yer alıp içten kaburga ve tonozlu bir yapıya
sahiptir. Kilisenin apsisi oldukça derin ve beş köşeli olup, iki
yanında diakonikon ve protesis hücreleri bulunmaktadır.

Kilisenin
batısındaki jamatun dokuz bölümlü olup, üzeri dokuz ayrı tonozla
örtülmüştür. Giriş kapısının üzeri çan kulesi olarak düşünülmüştür. Bu
bölüm iki renkli düzgün kesme taşlardan örülmüş ve cepheye hareketli
bir görünüm kazandırmıştır. İç mekândaki fresklerin büyük bir kısmı
dökülmüştür. Doğu cephesi ile kubbe kasnağında çok sayıda Ermenice
yazılı kitabeler bulunmaktadır.


St. Bartholomeus Kilisesi (Başkale)

Van
ili Başkale ilçesine bağlı Albayrak Köyü’nde bulunan bu kilise Büyük
Zap Vadisi’ne bakan bir tepe üzerinde yer almaktadır. Kitabesi günümüze
gelememekle beraber yapı üslubundan XIII.-XIV. yüzyıllarda yapıldığı
sanılmaktadır. Kilise 1647–1655, 1760 ve 1877 yıllarında onarılmış
olup, günümüze gelen yapı XIX. yüzyıl özelliklerini taşımaktadır.

Kilise
doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen bir alan üzerindedir. Düzgün kesme
taştan yapılan kilisenin anıtsal girişi batı yönündedir. Sivri kemerli
alınlıklı portal dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınmış ve köşe
sütunları ile de sınırlandırılmıştır. Portal girintisinin alınlığında
iki süvarinin birbirleri ile mücadelesi kabartma olarak yapılmıştır.
Bunun üzerindeki alınlıkta da Tanrı ve Melek tasvirleri bulunmaktadır.
Buradaki Tanrı altı meleğin taşıdığı bir taht üzerinde oturur
konumdadır. Tanrı’nın omuzlarında güvercinler, ayakları altında da
arslan figürleri bulunmaktadır. Buradan içerisine girilen jamaton
karşılıklı dört kemerin taşıdığı çapraz tonozlarla örtülmüştür.
Günümüze bu üst örtüden yalnızca kemerler gelmiş onun dışındaki
tonozlar yıkılmıştır.

Jamaton’dan bir kapı ile girilen naos
merkezi kubbeli ve haç planlıdır. Buradaki yüksek kasnak üzerine
oturtulmuş merkezi kubbe ile haçın kollarını örten tonozlar
yıkılmıştır. Bu kilise ile ilgili eski resimlerden yüksek kasnaklı
kubbenin konik külahlı olduğu anlaşılmaktadır.

Kilise girişinde, özellikle batı cephesinde figürlü plastik kabarmalara rastlanmaktadır.